Στην θέση της σημερινής Κάτω Αχαΐας υπήρχε στα ιστορικά χρόνια μια πολύ σημαντική αρχαία εγκατάσταση. Πρόκειται για την αρχαία πόλη Δύμη, η οποία, όπως είναι γνωστό από φιλολογικές πηγές, αποτελούσε τη μεγαλύτερη μετά την Πάτρα πόλη της δυτικής Αχαΐας.
Δεν είναι βέβαιο αν η Δύμη έφερε παλαιότερα το όνομα Πάλεια· κατά τον Στράβωνα το αρχαιότερο όνομά της ήταν Στράτος. Τα ονόματα Στράτος και Πάλεια ίσως να ήσαν ονόματα κωμών, που μαζί με άλλες συναποτέλεσαν αργότερα την πόλη Δύμη, η οποία προήλθε από την συνένωση οκτώ δήμων (οικισμών).
Στη σύμπηξη της Β΄ Αχαϊκής Συμπολιτείας το 280 π.Χ., η Δύμη μαζί με την Πάτρα έπαιξαν πρωταγωνιστικό ρόλο. Η νομισματοκοπία, καθώς και οι επιβλητικές ναόσχημες επιτύμβιες στήλες, μαρτυρούν τον πολιτικό ρόλο και την καλή οικονομική κατάσταση της Δύμης σε αυτήν την περίοδο. Ο σημαντικός ρόλος της πόλης κατά τα ελληνιστικά αλλά και τα ρωμαϊκά χρόνια, επισημαίνεται από αρκετούς ιστορικούς, όπως τον Πολύβιο, τον Λίβιο και τον Πλούταρχο. Ο ρωμαίος ναύαρχος Sulpicius κατάστρεψε την πόλη το 209 π.Χ. και στη συνέχεια πούλησε τους κατοίκους της. Λίγα χρόνια αργότερα, ο Φίλιππος Ε΄ τους εξαγόρασε και τους απέδωσε στην πόλη, συνδέοντας έτσι στενά τη Δύμη με την μακεδονική μοναρχία.
Στην περίοδο μετά το 146 π.Χ., η Δύμη ήταν η μοναδική πόλη στην περιοχή που αμφισβήτησε τη ρωμαϊκή κυριαρχία. Σύμφωνα με επιγραφή του 2ου αι. π.Χ., που βρέθηκε στην Κ. Αχαΐα, υπήρχε εδώ ένα φιλελεύθερο και αντιρρωμαϊκό ρεύμα. Από άλλη επιγραφή γνωρίζουμε ότι ο ανθύπατος Μακεδονίας Q. Fabius Maximus κατέπνιξε την πολιτική και κοινωνική επανάσταση, που εκδηλώθηκε γύρω στο 115/4 π.Χ., και τιμώρησε αυστηρά τους πρωταίτιους. Μετά το θλιβερό αυτό γεγονός η Δύμη εξαφανίζεται σχεδόν από της σύγχρονες πηγές.
Καθώς η οικονομική παρακμή και κυρίως η δημογραφική αιμορραγία της πόλης πήρε ανησυχητικές διαστάσεις κατά τον 1ο αι. π.Χ., ο Πομπηίος, μετά το νικηφόρο τερματισμό του πολέμου κατά των πειρατών το 67 π.Χ., εγκατέστησε στην πόλη ένα μεγάλο μέρος από τους νικημένους πειρατές, γιατί κατά τον Πλούταρχο η πόλη ήταν «λείψανδρος» τότε, διέθετε όμως «γην πολλήν και αγαθήν». Ωστόσο, παρόλα τα μέτρα του Πομπηίου για να απομακρύνει τους πειρατές από τις παλιές τους συνήθειες και να τους εξοικιώσει με την απλή αγροτική ζωή, η εγκατάσταση αυτή δεν ευδοκίμησε.
Το 44 π.Χ. η δημογραφική κατάσταση της πόλης παρέμενε η ίδια, γι’ αυτό ο Καίσαρας ίδρυσε ρωμαϊκή αποικία στην οποία εγκατέστησε απελεύθερους. Η νομισματοκοπία της πόλης επαναδραστηριοποιείται και τα επιγραφικά μνημεία πολλαπλασιάζονται. Λίγο αργότερα, στο τέλος της βασιλείας του Τιβέριου, η Δύμη, άγνωστο για ποιο λόγο, προσαρτήθηκε στη νέα πανίσχυρη αποικία της Πάτρας.
Ο Παυσανίας, που έφτασε στην πόλη το 2ο αι. μ.Χ., συνάντησε έξω από αυτή τον τάφο του Σωστράτου και αναφέρει το ναό της Αθηνάς με παλιό ξόανο της θεάς. Σημειώνει επίσης ιερό αφιερωμένο στη θεά Μητέρα και στον Άττι, λατρεία που σχετίζεται με τη ρωμαϊκή παράδοση και την οποία θα πρέπει να έφεραν στην πόλη οι ρωμαίοι άποικοι.
Οι παλιότερες σωστικές ανασκαφές στην Κάτω Αχαΐα έφεραν στο φως αρκετές επιγραφές και ταφικές στήλες από τα μνημεία της αρχαίας πόλης, καθώς και θεμέλια ιδιωτικών κατοικιών και εργαστηριακών χώρων. Σε πιθανό δημόσιο κτίριο βρέθηκε και θησαυρός 800 αργυρών νομισμάτων.
Δυστυχώς, το μεγαλύτερο μέρος των σωστικών ανασκαφών των τελευταίων χρόνων στην αρχαία πόλη δεν έχει κοινοποιηθεί στο ευρύ κοινό, ούτε καν στην οφειλόμενη μορφή των σύντομων προκαταρκτικών εκθέσεων.
